محمد بن احمد بساطیبِساطی (یا بِسطی)، محمدبن احمدبن عثمان طائی، فقیه و ادیب و فاضل مالکی است. ۱ - مشخصاتبنابر کتابهای معتبر و نزدیک به عصر او، در بساط (یا بسط) از دهکده های ساحلی شمال غربی مصر به دنیا آمد، [۱]
محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۷، ص۵، قاهره .
[۲]
عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، ج۱، ص۳۲، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
[۳]
محمدبن علی شوکانی، البدرالطالع، ج۲، ص۱۱۲، بیروت .
ولی سیوطی در حسن المحاضرة [۴]
عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی تاریخ مصر والقاهرة، ج۱، ص۴۶۲، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱، (قاهره) ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
تاریخ ولادت او را ۷۵۶ نوشته، و بغدادی [۵]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۲، ستون ۱۹۲، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
نیز این تاریخ را نقل کرده است.
او در سیزدهم رمضان ۸۴۲، در قاهره درگذشت. [۶]
محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۷، ص۷، قاهره .
[۷]
محمدبن یحیی بدرالدین قرافی، توشیح الدیباج وحلیة الابتهاج، ج۱، ص۲۰۰، تحقیق و تقدیم احمد شتیوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲ - تحصیلاتبساطی در هجده سالگی به قاهره رفت، [۸]
محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۷، ص۵، قاهره .
[۹]
عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، ج۱، ص۳۲، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
فقه مالکی آموخت و در منطق و حکمت و جبر و هیئت و علوم ادبی یگانه عصر خود شد.
او در محضر استادانی چون ابن خلدون و شیخ قنبر عجمی و شهاب بن هائم به کسب علوم پرداخت. [۱۰]
محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۷، ص۵ ـ ۶، قاهره .
[۱۱]
محمدبن یحیی بدرالدین قرافی، توشیح الدیباج وحلیة الابتهاج، ج۱، ص۱۸۸ـ۱۸۹، تحقیق و تقدیم احمد شتیوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
بساطی پس از آن‌که مدتها در تنگدستی به سر برد، به مدرّسیِ مدارس مالکی منصوب شد و مدتی هم عهده دار نیابت قضا ، و از ۶۲ سالگی تا آخر عمر قاضی مالکیان قاهره بود. [۱۲]
محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۷، ص۶، قاهره .
[۱۳]
عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، ج۱، ص۳۳، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
۳ - شاگردانازشاگردان برجسته او محیی الدین مالکی را می‌توان نام برد که مدتها قاضی مالکیان مکه بود. ۴ - آثاراز عمدة آثار اوست: حاشیه بر مطول تفتازانی؛ حاشیه بر مواقف قاضی عضدایجی؛ نکت علی طوالع الانوار بیضاوی درکلام؛ مغنی؛ شفاءالغلیل علی مختصرالشیخ خلیل در فقه مالکی که ناتمام ماند و نویری آن را تکمیل کرد؛ توضیح المعقول وتحریرالمنقول در شرح منتهی السؤل والامل ابن حاجب؛ شروحی بر قصاید «تائیه» ابن فارِض (که ضمن آن شاعر را تکفیر کرده است) و «بُرده» بوصیری و چند اثر دیگر. [۱۴]
محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۷، ص۷، قاهره .
[۱۵]
عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، ج۱، ص۳۳، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
[۱۶]
محمدبن یحیی بدرالدین قرافی، توشیح الدیباج وحلیة الابتهاج، ج۱، ص۱۹۸ـ۱۹۹، تحقیق و تقدیم احمد شتیوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۷]
مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ستون ۱۱۱۶ـ۱۱۱۷، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۸]
مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ستون ۱۳۲۷، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۹]
مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ستون ۱۶۲۸، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۰]
مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ستون ۱۷۵۱، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۱]
مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ستون ۱۸۹۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۲]
بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، ستون ۳۳۹، اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۳]
بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، ستون ۵۵۷، اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۵ - سرودن شعراو شعر هم می‌سرود، سخاوی [۲۴]
محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، ج۷، ص۵، قاهره .
و شوکانی [۲۵]
محمدبن علی شوکانی، البدرالطالع، ج۲، ص۱۱۳، بیروت .
نمونه‌هایی از غزلهای وی را آورده اند.
۶ - فهرست منابع(۱) محمدبن یحیی بدرالدین قرافی، توشیح الدیباج وحلیة الابتهاج، تحقیق و تقدیم احمد شتیوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۳) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۲، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۴) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۵) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶، ج۵، ص۳۳۲. (۶) محمدبن عبدالرحمن سخاوی، الضوءاللامع لاهل القرن التاسع، قاهره . (۷) عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴. (۸) عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی تاریخ مصر والقاهرة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱، (قاهره) ۱۳۸۷/۱۹۶۷. (۹) محمدبن علی شوکانی، البدرالطالع، بیروت . (۱۰) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶)، ج۸، ص۲۹۱. ۷ - پانویس
۸ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن احمد بساطی»، شماره۱۳۰۴. |